Gezondheid en welzijn hebben alles met elkaar te maken, zeker als het gaat om preventie. Want een goede sociale omgeving helpt om fysieke en mentale problemen te voorkomen. Tijdens het najaarsevent van het Centre of Expertise Preventie in Zorg en Welzijn op 24 november brak keynote spreker Carla Kolner daarom een lans voor ‘rechtvaardige preventie’ voor mensen in een kwetsbare (sociaaleconomische) positie. Het is precies waar het Centre of Expertise (CoE) zich op richt in uiteenlopende praktijkgerichte onderzoeksprojecten. Elf ervan passeerden de revue.
Gonneke Willemsen is directeur van het domein Gezondheid, Sport en Welzijn en bestuursvoorzitter van het CoE. Ze is blij met het instellen van de CoE Programmaraad. Daarin denken en praten partners uit het werkveld mee over het CoE-programma. “We brengen kennisinstellingen, praktijkpartners, bedrijven, overheidsorganisaties en burgers actief samen om kennis te delen, te ontwikkelen en te verspreiden. We willen een langdurige samenwerking aangaan om zo de belangen van cliënten mee te nemen en impact te maken met onderzoek. Daarbij hebben we vooral aandacht voor mensen in kwetsbare posities.” Dit komt later duidelijk naar voren als dagvoorzitter Niels Hermens, bestuurslid van het CoE en lector Empowerment en Professionalisering, het podium geeft aan onderzoekers om hun projecten te pitchen.
Gezonder leven én kwaliteit van leven
Maar eerst is het woord aan keynote spreker Carla Kolner, programmacoördinator Samenspel Sociaal Gezond bij Hogeschool Utrecht. Ze deed promotieonderzoek naar de vraag hoe het sociaal domein en de (publieke) gezondheidszorg beter kan samenwerken voor preventie bij mensen in kwetsbare posities. “Juist zij hebben veel baat bij preventie.”
Ze constateert een mismatch tussen de benaderingen van beide domeinen. “De gezondheidslogica is gericht op langer en gezonder leven. Maar bij welzijn ligt de focus op de kwaliteit van (samen)leven. Taal, begrippen en werkwijzen verschillen daardoor.”
Gelijkheid en sociale kwaliteit
Carla pleit voor meer interdisciplinaire samenwerking in preventie waarbij er zowel aandacht is voor gezondheid als voor sociaaleconomische factoren. “Preventie, gelijkheid en de sociale kwaliteit van de samenleving moeten samengaan. Mensen hebben een goede sociale basis nodig. Een sociale infrastructuur die goed functioneert redt levens.”
Meer interdisciplinaire samenwerking
Jasmijn Holla, lector Kracht van Sport en Bewegen en bestuurslid van het CoE ziet al een toenemende samenwerking tussen het sociaal en het zorgdomein. “Kijk bijvoorbeeld naar de sociaal-medische netwerken in Amsterdam. Daarin werken onder meer huisartsen en welzijnscoaches samen en wordt het sociale netwerk ingezet om de druk op huisartsenzorg te verminderen.” Het is goed dat studenten nu al leren om interdisciplinair samen te werken, zoals studenten Verpleegkunde dat bijvoorbeeld doen onder aanvoering van het lectoraat Innovatie in de oncologische (netwerk)zorg.
Gezondheid geen prioriteit
“Kiezen voor gezondheid is een privilege voor mensen die het al goed hebben”, brengt Carla in haar keynote naar voren. Godfried Lambriex is het daarmee eens. Hij is lid van de programmaraad van het CoE en bestuurslid van Buurts, een Haarlems initiatief om de krachten van inwoners, vrijwilligers en andere organisaties te bundelen. “Kijk naar de stress in sommige families”, zegt hij. “Bijvoorbeeld vanwege geldproblemen. Dan is er geen rust in je hoofd om gezonde keuzes te maken en liggen de prioriteiten ergens anders.”
CoE-Stimuleringsronde
Ieder jaar geeft het CoE een aantal onderzoeksprojecten een financieel zetje in de rug om (interdisciplinair) onderzoek op het gebied van preventie in zorg en welzijn te kunnen starten of doorontwikkelen. Ze richten zich allemaal op een leefomgeving die gezondheid en welbevinden bevordert, ongelijkheid aanpakt en het leven van mensen in kwetsbare posities bevordert. Het afgelopen jaar ging het in de achtste Stimuleringsronde om elf projecten. Deelnemers van het najaarsevent konden tijdens de netwerklunch langs verschillende projecttafels om in gesprek te gaan met de onderzoekers. Maar voordat het zover was, kregen de onderzoekers onder strakke begeleiding van dagvoorzitter Niels 4 minuten de tijd om hun project te pitchen. Zoals onderzoek naar een gezond voedingsaanbod op de basisschool, waar vooral kinderen uit gezinnen met een lagere sociaaleconomische positie baat bij hebben.
Mentale gezondheid jongeren
De mentale gezondheid van jongeren is een groeiende zorg, zo komt in de pitches duidelijk naar voren. Onderzoekers laten in hun presentaties over projecten zoals ‘Leefstijl in de GGZ’, ‘Sociale mediagebruik van jongeren in de GGZ’ en ‘Mentale gezondheid van hoogbegaafde jongeren’ zien hoe ze in co-creatie met professionals en cliënten praktische interventies ontwikkelen. Mentale gezondheid is ook een groot probleem in de muziekindustrie: 70 tot 80 procent van de professionals kampt met mentale problemen. Een van de onderzoeksprojecten, ‘Heal the healer’, richt zich op dit probleem en ontwikkelt lesmateriaal voor studenten die later in deze sector willen werken.
Gezondheidscoaches en andere interventies
Een al bestaande interventie is om met kwetsbare jongeren de zee in te gaan en lekker te surfen. Dat is niet alleen leuk, maar versterkt ook hun mentale welzijn, zo blijkt duidelijk uit een filmpje. Het project ‘Hang Loose’ moet uitwijzen hoe deze aanpak algemener ingezet kan worden. In Zaandam Oost loopt inmiddels ook een initiatief: gezondheidscoaches helpen inwoners bij vragen over leefstijl en gezondheid. Een bekende manier om mensen met overgewicht te helpen is de Gecombineerde Leefstijl Interventie. Maar die sluit minder goed aan bij mensen met een lagere sociaaleconomische positie. De ontwikkeling van een leefstijlapp moet daarin helpen, vertelt een betrokken onderzoeker. The BOX 2.0 is een ander voorbeeld waarin technologie centraal staat: het is thuismonitoring voor patiënten met reumatische auto-immuunsysteemziekten die anders heel vaak naar het ziekenhuis moeten.
Samen leren en vernieuwen
Er komt ook een mooi voorbeeld voorbij van interprofessioneel samenwerken: het project ‘Leren en innoveren in de oncologische zorg’. Hiervoor is een leer- en innovatienetwerk (LIN) opgezet: een lerende gemeenschap, waarin studenten verpleegkundigen, praktijkopleiders en docenten samen leren, onderzoek doen en innoveren om interventies voor leefstijlverandering in te bedden in de klinische praktijk. Net zomin als oncologie staat de specialistische ggz op zichzelf, zegt een andere onderzoeker. Onderzoek richt zich op de vraag hoe patiënten veilig kunnen terugschakelen naar lichtere zorg.
Nieuwe Stimuleringsronde
Het CoE financiert elk jaar praktijkgerichte onderzoekprojecten met een Stimuleringsbudget van ongeveer 400 duizend. Binnenkort maakt het bekend welke projecten in de negende Stimuleringsronde worden ondersteund en op 1 januari 2026 van start kunnen gaan. “We ontvingen maar liefst achttien voorstellen met een totale aanvraag die ons budget ruim overschreed”, zegt Gonneke. “In het voorjaar van 2026 hopen we de tiende Stimuleringsronde aan te kondigen zodat we in het najaar weer mooie aanvragen in behandeling kunnen nemen.”
